HAYVAN HAKLARI BAĞLAMINDA BAZI GÜNCEL HUSUSLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

A) TANIM

Evcil hayvan: İnsan tarafından kültüre alınmış ve eğitilmiş hayvanları,

Ev hayvanı: Gerçek veya tüzel kişiler tarafından özellikle evde, iş yerlerinde ya da arazisinde özel ilgi ve refakat amacıyla muhafaza edilen, bakımı ve sorumluluğu sahiplerince üstlenilen her türlü hayvanı,

Sahipli hayvan: Bir kişi, kuruluş, kurum ya da tüzel kişilik tarafından sahiplenilen, bakımı, aşıları, periyodik sağlık kontrolleri yapılan ve Bakanlık veri tabanına kaydedilen ev hayvanlarını ifade etmektedir.

B) HAYVAN SAHİBİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

TBK md.67’de göre hayvan bulunduranın sorumluluğu düzenlenmiştir. Kişilerin sorumlu tutulabilmesi için ise hayvan üzerinde hakimiyet kurması aranmakla birlikte bu husus hayvanın maliki olmasını gerektirmez, o sırada gözetimi altında olması sorumlu tutulabilmesi için yeterlidir. Fiil ile zarar arasında da illiyet bağı olması gerekir. Bu sorumluluk kusursuz sorumluluk olmakla birlikte kurtuluş kanıtının getirilmesiyle sorumluluk ortadan kalkar.

“Bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi, hayvanın verdiği zararı gidermekle yükümlüdür.

Hayvan bulunduran, bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaz.

Hayvan, bir başkası veya bir başkasına ait hayvan tarafından ürkütülmüş olursa, hayvanı bulunduranın, bu kişilere rücu hakkı saklıdır.”

Bir hayvanı, sahiplenen kişi 5199 sayılı kanun md.5’e göre hayvanı barındırmak, hayvanın türüne ve üreme yöntemine uygun olan etolojik ihtiyaçlarını temin etmek, sağlığına dikkat etmek, insan, hayvan ve çevre sağlığı açısından gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür.

Hayvanları korumaya yönelik hükümlere aykırı hareket eden veya sahiplendiği hayvanların bakımını ciddi şekilde ihmal eden ya da onlara ağrı, acı veya zarar veren kişilerin denetimle yetkili merci tarafından hayvan bulundurması yasaklanır ve hayvanlarına el konulur.

Günümüzde evcil hayvanların kat mülkiyetine ve toplu konuta konu yerlerde bakılıp bakılamayacağı hususunda ise KMK md.18 ve yargı kararlarına göre yönetim planında ilgili konunun düzenlenip düzenlenmediğine bakılmalıdır. Nitekim YARGITAY 20.HD., E.2017/2428 K.2018/2429 T.2.4.2018 sayılı kararında “Dosyadaki yazılara, kararın dayandığı kanıtlarla yasal gerektirici nedenlere ve özellikle ana taşınmaz yönetim planı 50/e maddesinde; kendi bağımsız bölüm ve eklentisi ile blok ortak yerler ile toplu yapı ortak alanlarında toplu yapı yönetim kurulunca oybirliği ile karar kılınmadıkça kedi, köpek ve tavuk vs. hayvanlar besleyemezler düzenlemesine yer verildiği, Kat Mülkiyeti Kanununun 28. maddesi gereğince de yönetim planı bütün kat maliklerini, bunların külli ve cüzi haleflerini bağlayan bir sözleşme niteliğinde olup Yönetim planı değiştirilmedikçe bağımsız bölüm malikleri, külli ve cüzi halefleri ile yönetici ve denetçiler buna uymak mecburiyetindedir ve yönetim planında bağımsız bölüm maliklerinin kendi bağımsız bölümleri ile eklenti ve ortak yerlerde hayvan besleyemeyecekleri kararlaştırıldığından davalı da bu yönetim planına uymak zorunda olduğundan ve taşınmazda köpek beslediği anlaşılmakla kanıtların takdirinde bir isabetsizlik görülmemesine göre sair temyiz itirazları yerinde değildir.”

Yönetim planı, KMK uyarınca yönetim tarzını, kullanma maksat ve şeklini yönetici ve denetçilerin alacakları ücreti ve yönetime ait diğer hususları düzenleyen ve bütün kat maliklerini bağlayan bir sözleşme hükmündedir. Yönetim planının değiştirilmesi için ise kat maliklerinin 4/5 çoğunluğu gerekir.

Hayvanların Korunması Hakkında Uygulama Yönetmeliği md.10’da hayvan sahiplerinin yükümlülükleri düzenlenmiştir:

a) Kedi ve köpeklerini, Kedi, Köpek ve Gelinciklerin Kimliklendirilmesi ve Kayıt Altına Alınmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre dijital kimliklendirme yöntemleriyle kayıt altına aldırmak.

b) İl hayvanları koruma kurulu tarafından alınan kararlara uymak.

c) Hayvanının türüne uygun etolojik ihtiyaçlarını karşılamak; gerekli aşıları ile tedavilerini veteriner hekime yaptırmak ve sağlığına dikkat etmek.

ç) Kontrolsüz üremeyi önlemek amacıyla, sahiplendikleri kedi ve köpekleri kısırlaştırmak, hayvanını yavrulatmak istemesi halinde doğacak yavruları kayıt altına aldırmak suretiyle sahiplenmek veya sahiplendirmek.

d) Kedi ve köpeklerinin ölmesi halinde il veya ilçe tarım ve orman müdürlüklerine bildirmek.

e) Ev hayvanlarının gerektiğinde bağlanması sırasında; kullanılan alet ve ekipmanların hayvana zarar vermeyecek şekilde olmasına dikkat etmek, alet ve ekipmanların hayvanlara yeterli hareket özgürlüğü vermesini sağlamak.

f) Halka açık yerlerde sahipli köpeklerini tasma ile kontrol altında dolaştırmak, hayvanın pasaportunu yanında bulundurmak ve hayvanının dışkılarını temizlemek.

g) Hayvan sahipleri, sahip oldukları hayvanlardan kaynaklanan çevre kirliliğini ve insanlara verilebilecek zarar ve rahatsızlıkları önleyici tedbirleri almakla yükümlü olup; zamanında ve yeterli seviyede tedbir alınmamasından kaynaklanan zararları tazmin etmek zorundadırlar.

ğ) Kamusal alanlar ile halkın yoğun olarak kullandığı çocuk oyun ve park alanları, alışveriş merkezleri, plajlar ve gıda işletmeleri ile hayvanlarıyla birlikte yaşadıkları meskenlerde ilgili mevzuat hükümlerine ve kurallara uymak.

h) Hayvan bakımevinden köpek sahiplenmesi halinde bulunduğu binada köpek bakılabileceğine ilişkin Kat Mülkiyeti Kanunu kapsamındaki yönetim planını ve bu doğrultuda bağımsız bölümde köpek bulundurabileceğine dair yöneticiden temin edilen izin belgesini hayvan sahipleneceği yerel yönetime teslim etmek.

ı) Hayvan bakımevlerinden kısırlaştırılmadan sahiplendikleri altı aydan küçük hayvanları taahhüt ettikleri tarihte kısırlaştırmak.

(2) Ev hayvanı sahipleri ev hayvanlarının her türlü bakım ve beslenmesinden sorumlu olup ev hayvanlarını terk edemezler. Yeniden sahiplendirme yapabilir ya da hayvan bakımevlerine teslim edebilirler.

(3) Bakanlıkça belirlenen tehlike arz eden hayvanlar sahiplenilemez.

C) ULUSAL DÜZENLEMELER

1)Hayvanları Koruma Kanunu

2)TCK(mala zarar verme, hırsızlık vb.)

3) Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun

4) Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği

D) ULUSLARARASI DÜZENLEMELER

1)Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi

2)Evcil Hayvanların Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi

 Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi md.2/3’e göre bütün hayvanların insanlarca gözetilme, bakılma ve korunma hakları vardır. Md.5’te ise geleneksel olarak insanların çevresinde yaşayan bütün hayvanlar uyumlu biçimde türüne özgü yaşam koşulları ve özgürlük içinde yaşama ve üreme hakkına sahiptir. İnsanların kendi çıkarları için bu uyumda ya da bu koşullarda yapacakları her türlü değişiklik bu haklara aykırılık teşkil edeceği düzenlenmiştir. Bir uluslararası sözleşmenin bağlayıcı örf-adet hukuk kuralı haline gelmesi için hem maddi hem de manevi unsur gerekmektedir. Devletlerin istikrarlı uygulamaları maddi, bağlayıcı bir hukuk kuralı olduğuna yönelik inanç ise manevi unsuru oluşturur. Bunun sonucu olarak bir devlet ilgili sözleşmeye taraf olmasa da yükümlülük sahibi haline gelir. Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesinin artık uluslararası örf-adet hukuku kuralı haline gelip ısrarlı itiraz etmeyen tüm devletleri bağladığı söylenebilir.

Türkiye Cumhuriyeti aynı zamanda “Evcil Hayvanların Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi” ne taraf olup iç hukukumuzda da yürürlükte bulunmaktadır.

E) BAZI YASAL DÜZENLEMELER

1) TÜRK CEZA KANUNU

Çevrenin kasten kirletilmesi 

MADDE 181.

(4) Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla ilgili olarak işlenmesi hâlinde, beş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur. 

Çevrenin taksirle kirletilmesi

MADDE 182.

(2) İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle verilmesine neden olan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

2) 5199 SAYILI KANUN

İdari yaptırımların yanında adli cezalar da ilgili kanunda aşağıda yazılı gibidir:

Adli cezalar MADDE 28/A – (Ek:9/7/2021-7332/12 Md.) Nesli yok olma tehlikesi altında olan bir hayvanı öldüren kişi bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası; bir hayvan neslini yok eden kişi beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

12 nci madde kapsamındaki hayvan kesimleri ile 13 üncü maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkrasında belirtilen hususlar dışında bir ev hayvanını veya evcil hayvanı kasten öldüren kişi altı aydan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Hayvanlara cinsel saldırıda bulunan veya tecavüz eden kişi altı aydan üç yıla kadar hapis ve yüz günden az olmamak üzere adli para cezası ile cezalandırılır.

14 üncü maddenin birinci fıkrasının (m) bendinde düzenlenen yasağa aykırı davranmak suretiyle bir ev hayvanına veya evcil hayvana işkence eden veya acımasız ve zalimce muamelede bulunan kişi altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

11 inci maddenin ikinci fıkrasının ikinci cümlesi saklı kalmak üzere, hayvanları dövüştüren kişi üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır.

F) NİTELİKLİ HALLER

Maddede düzenlenen suçların birden fazla hayvana karşı aynı anda işlenmesi durumunda verilecek ceza yarı oranında artırılır.

Maddede düzenlenen suçların veteriner hekim, veteriner sağlık teknisyeni, hayvan koruma derneği üyeleri, hayvan koruma vakfı üyeleri veya hayvanlara bakmak yahut onları korumakla görevlendirilen kişiler tarafından işlenmesi durumunda verilecek ceza yarı oranında artırılır.

G) ŞİKÂYET HAKKI

Sahibi tarafından işlenen suçlar da dahil olmak üzere bu maddede belirtilen suçların işlenmesi halinde soruşturma yapılması Tarım ve Orman Bakanlığının il veya ilçe müdürlükleri tarafından Cumhuriyet başsavcılığına yazılı başvuruda bulunulmasına bağlıdır. Bu başvuru muhakeme şartı niteliğindedir. Suçüstü halinde ise soruşturma genel hükümlere göre yapılır.

İkinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarda belirtilen suçların başka bir kişi tarafından sahipli hayvana karşı işlenmesi halinde hayvan sahibinin şikâyeti üzerine de soruşturma yapılır.

H) HAYVAN SAHİBİNİN HAKLARI

Hayvanlar hukukumuzda eşya statüsünde sayılmaktadır. Ancak yargı kararlarında bu görüşün zamanla değişmeye başladığını söyleyebiliriz. Nitekim İZMİR BAM 21. HD., E. 2020/66 K. 2020/248 T. 30.10.2020 sayılı kararında “Bunun sonucunda da, insanlar hayvanlar ile evlerinde, ailelerinin içinde birlikte yaşamaya başlamışlar, artık evcil hayvanlar bakımını üstlenen kişi için, herhangi bir eşya olmaktan çıkmıştır. Burada belirtilmelidir ki, günümüzde hayvanların korunmasına ve hayvanlara kötü muamele edilmesinin engellenmesine yönelik yapılan hukuki düzenlemeler, hayvanların herhangi bir eşya ile bir tutulmaması gerektiği gerçeğini ortaya çıkartmaktadır. Hal böyle olunca, ev ortamında bakılan ve ticari amaçla beslenmeyen bir hayvana verilen zarar sonucu derin üzüntü yaşayan ve ruhsal huzuru bozulan; hayvanın bakımını üstlenen kişinin ve bu kişinin yakınlarının, bu nedenle uğradığı manevi zararının tazminini talep edebileceğinin kabulü, toplumsal yaşamda hayvanlar lehine oluşan hassasiyeti gözetmek adına günümüz hukuk anlayışına daha uygundur.”

Hayvanlara 3. kişiler tarafından verilen zararlar ise yukarıda değinildiği üzere hem kamu hukukunda hem de özel hukukta bazı sonuçlar doğurmaktadır. Kamu hukukunda idari-adli para ve hapis cezası şeklinde yaptırımlar öne çıkarken özel hukukta maddi-manevi tazminat gündeme gelmektedir. TBK 49 vd. hükümlerine göre hayvan sahiplerinin maddi ve manevi tazminat isteme hakları bulunmaktadır. Nitekim ANKARA BAM, 20.HD.,E.2018/1048, K. 2019/433 sayılı kararında “(…)köpeği ile kurmuş olduğu ilişkiye saygı gösterilmesini isteme hakkının bulunduğu, bir başka deyiş ile kişinin bakımın üstlenmiş olduğu köpeği ve bu köpek ile kurduğu bağın, kişilik hakkının bir parçası olarak kabul edilmesi ve davalının taşıma sözleşmesine aykırı ve aynı zamanda haksız fiil niteliği taşıyan eylemi ile davacıya ait köpeğin ölümüne neden olması dolayısıyla manevi tazminat ödenmesi gerektiği gerekçesiyle davanın kısmen kabulü ile 2.500 TL maddi ve 1.000 TL manevi tazminatın, 19/08/2016 olay tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine karar verilmiştir.”

CEYDA ECE ALKAN